ADN hé lộ sự thật bất ngờ: Mèo chỉ mới được loài người thuần hoá cách đây 2.000 năm

Tưởng rằng loài mèo đã sống cạnh con người từ thuở bình minh của nền nông nghiệp, nhưng nghiên cứu ADN mới nhất của Yu Han và cộng sự trên tạp chí Cell Genomics vào năm 2025 đã lật đổ những nhận định từ xưa tới nay.  

Hóa ra những bé mèo mũm mĩm đang nằm vắt vẻo trên sofa nhà bạn chỉ bắt đầu được thuần hóa cách đây… khoảng 2.000 năm. 

Không phải Trung Đông, Bắc Phi mới là cái nôi của mèo nhà 

Trong nhiều năm, các giả thuyết đều cho rằng mèo được người nông dân thời đồ đá thuần hóa ở Trung Đông cách đây 10.000 năm. Nhưng phân tích ADN từ 225 mẫu mèo cổ đã viết lại hoàn toàn lịch sử: tổ tiên mèo nhà xuất phát từ Bắc Phi, và chỉ mới đặt chân đến châu Âu vào thời La Mã. 

Leslie Lyons, chuyên gia di truyền nghiên cứu về mèo, chia sẻ rằng phát hiện này đặc biệt gây sốc bởi hình ảnh mèo đã xuất hiện dày đặc trong nghệ thuật cổ đại. “Lũ mèo vẫn bí ẩn lắm”, bà nói.

Vì sao việc xác định nguồn gốc loài mèo nhà khó đến vậy? 

Khác với chó, loài đã thay đổi rõ ràng về ngoại hình sau khi thuần hóa, xương mèo nhà rất giống xương mèo hoang dã, điều này khiến việc phân loại trở nên cực kỳ phức tạp. 

Năm 2004, các nhà khoa học tìm thấy bộ xương mèo nằm cạnh một người đàn ông trong mộ cổ ở Cyprus có niên đại 7.500 TCN. Các nhà khoa học nhận định rằng mèo đã gắn bó với con người từ rất sớm. 

Tuy nhiên, kết quả phân tích ADN từ nghiên cứu công bố trên tạp chí Sciene đã mang đến cú “plot twist” lớn trong lịch sử loài mèo: 

• Những con mèo sống trước năm 200 TCN mang bộ gen tương đồng với mèo rừng châu Âu, khác hoàn toàn với loài mèo nhà ngày nay. 

• Tổ tiên thực sự của mèo nhà chỉ mới xuất hiện tại châu Âu vào thế kỷ 1 sau Công nguyên, trùng đúng thời kỳ đế chế La Mã bành trướng. 

• Ai Cập và Bắc Phi mới là cái nôi thật sự của mèo nhà. 

Các nhà nghiên cứu tin rằng các nền văn minh đi biển như Phoenicia và Carthage chính là những người đầu tiên đưa mèo lên tàu, mang chúng đi khắp Bắc Phi, Sardinia và Tây Ban Nha.  

Khi đế chế La Mã bành trướng, mèo theo chân quân đội đến khắp châu Âu, từ Anh đến Serbia. Các di chỉ quân sự La Mã đều tìm thấy xương mèo có ADN gần với mèo nhà hiện đại. 

Mèo nhà đến châu Á như thế nào? 

Không chỉ lang thang ở châu Âu, mèo cũng đã vượt ngàn dặm theo Con đường Tơ lụa. Một nghiên cứu khác cho thấy mèo nhà đã theo thương nhân Trung Đông đến Trung Quốc khoảng 1.400 năm trước. 

Trước đó hàng nghìn năm, người Trung Quốc thời đồ đá đã sống cạnh mèo báo, loài mèo nhỏ hoang dã dùng để kiểm soát chuột trong làng. 

Hành trình giải mã bộ gen của mèo vẫn chưa kết thúc 

Nhóm nghiên cứu đang chuẩn bị phân tích các mẫu ADN từ mèo ướp xác Ai Cập, dù đây là công việc cực kỳ khó vì vật liệu dễ vỡ. 

Theo các chuyên gia, ADN từ mèo Bắc Phi hơn 2.000 năm tuổi sẽ là mảnh ghép then chốt để xác định chính xác khi nào và ở đâu mèo nhà thật sự ra đời. 

Lyons bình luận hài hước: “Giải trình tự ADN cổ khó chẳng khác nào đánh nhau với một con mèo rừng châu Phi.”